Kiedy myślimy o radykalizmie w ekonomii, najczęściej nasuwają nam się skojarzenia z marksizmem lub innymi ruchami społecznymi XVIII i XIX wieku, wyraźnie antykapitalistycznymi. W wydanym niedawno kompendium polskiej ekonomicznej myśli akademickiej „Paradoksy ekonomii. Rozmowy z polskimi ekonomistami” kontynuatorzy myśli Paula Sweezy’ego czy Oskara Langego są nazywani właśnie radykałami. W obliczu zatem dość jednostronnego postrzegania „ekstremizmu ekonomicznego” tym bardziej ciekawym elementem mozaiki myśli ekonomicznej będzie agoryzm.
Jest to nurt libertarianizmu całkowicie odrzucający państwo, zatem stanowi jednocześnie jedną z odmian anarchokapitalizmu. Ten ostatni, zadziwiająco rozpowszechniony w pewnych subkulturach oraz w Internecie, ma wiele oblicz; agoryzm wyrasta na zdecydowanie najbardziej kontrowersyjną tym samym będąc również najbardziej, jak byśmy mogli określić, „nieakceptowalną” ze szkół wolnorynkowych. Co jednak odróżnia go od innych „akapów”? (akap – potoczne określenie na system anarchokapitalistyczny). Wybrałem 3 cechy, które dokładnie opiszę w dalszej części artykułu jednak najpierw parę słów o jego genezie. Twórcą agoryzmu jest działacz społeczny o dość egzotycznym nazwisku, Samuel Edward Konkin III, w środowisku libertariańskim określany jako SEK3. Uczestniczył w powstawaniu Partii Libertariańskiej na terenie Stanów Zjednoczonych, stając rzecznikiem frakcji pozostającej ideowo najbliżej anarchokapitalizmu, negując jakiekolwiek ustępstwa programowe, chociażby elementy innych nurtów liberalnych (np. minarchizmu, zakładającego pozostawienie państwa by pełniło niektóre, wyłączone z rynku funkcje takie jak wojsko, czy policja). Finalnie autor „Nowego manifestu libertariańskiego” opuścił partię wraz ze swoimi zwolennikami.
Warto jednak przed przejściem do szczegółów dodać, że libertarianizm, ani żadne jego składowe pokroju agoryzmu właśnie, nie są możliwe do wpisania w dychotomię prawica-lewica. Można natomiast mówić o prawo- i lewoskrętnych formach; w takim ujęciu agoryzm ze względu na swoje postulaty społeczne plasuje się zdecydowanie na lewym skrzydle libertarianizmu. Objawia się to poprzez co najmniej niechętne podejście do tradycyjnego modelu społeczeństwa (czyli modelu opartego na rodzinie i innych związkach, które niekoniecznie są dobrowolne, jak np. wspólnota lokalna czy naród).
Sam libertarianizm można definiować w sposób wąski i szeroki. Ta pierwsza deskrypcja (korzystam z zaproponowanej przez Dariusza Jurusia) mówi nam, że jest to:
„(…) stanowisko, którego fundament stanowi absolutne prawo własności oraz: (i) na poziomie etycznym – doktryna prawa naturalnego; (ii) na poziomie ekonomicznym – teoria austriackiej szkoły ekonomii; (iii) na poziomie politycznym – XIX-wieczny anarchistyczny indywidualizm Lysandera Spoonera.”
W nią też wpisuje się SEK3 oraz cały agoryzm. Do innych autorytetów ruchu można zaliczyć (choć wybiórczo jeśli chodzi o zaczerpnięte elementy dorobku) św. Tomasza z Akwinu, Hugona Grocjusza, czy Johna Locke’a oraz naturalnie Murrey’a Rothbarda.
Przejdę teraz do omówienia jego cech substanowiących:
1) Podejście do życia politycznego
Agoryści w odróżnieniu od innych nurtów libertariańskich uznają branie udziału w wyborach, czy popieranie jakiegokolwiek przejawu istnienia państwa (popartego paternalizmem, potrzebą opieki nad innymi, czy czymkolwiek innym) za niedopuszczalny akt legitymizacji właśnie tego państwa. Agoryzm nie proponuje zatem zdobycia siły politycznej, za pomocą której zmniejszałoby się skalę ingerencji państwa w życie obywateli, a maksymalne rozszerzenie tzw. agory, czyli samoregulującego się, inkluzywnego rynku wymiany opartego na aksjomacie nieagresji.
2) Kontrekonomia
Jest to termin ukuty przez samego SEK3 określający wszystkie działania jakie w sferze gospodarczej mogą podejmować agoryści. Sprowadza się to do wyszczególnienia czterech różnych rynków:
- Białego – gdzie wymiana rynkowa obejmuje produkty i usługi dopuszczalne przez państwo, opodatkowane. Sam proces przedsiębiorczy następuje z uwzględnieniem wszystkich przepisów i regulacji,
- Szarego – obrót dobrami uznanymi przez państwo za legalne, ale z pominięciem regulacji, przepisów, czy bez odprowadzenia podatku. Obrót nimi jest nielegalny, jeśli nie następuje w sposób zdefiniowany przez państwo,
- Czarnego – dobra uznane za państwo za nielegalne, takie jak handel narkotykami, bronią, czy prostytucja, jednak nie naruszające aksjomatu nieagresji, tzn. których obrót następuje wyłącznie pomiędzy dwoma dobrowolnie godzącymi się na warunki wymiany podmiotami,
- Czerwony – wymiana niemoralna z agorystycznego punktu widzenia: handel ludźmi, morderstwa na zlecenie, niewolnictwo.
Działalność kontrekonomiczna, która ma dążyć do wciągnięcia do agory jak największej części społeczeństwa, tym samym pozbawiając państwo środków do finansowania własnego aparatu przemocy, polega na rozwijaniu rynku szarego i czarnego. Pozostawanie na dwóch pozostałych jest przez agoryzm uważane za nieetyczne.
3) Rewolucyjny charakter
Finalne unicestwienie Lewiatana według agorystów ma się wiązać z ostatnim jego „podrygiem”, kiedy to w obliczu dobrze prosperującej agory podejmie próbę ponownego zajęcia swego uprzedniego miejsca. Agoryzm zatem będzie się przed państwem bronił: ruch nie ma w założeniach zainicjowania przemocy. W przekonaniu SEK3 społeczeństwa będą podążać drogą stopniowego zwiększania „gęstości” agoryzmu poprzez następujące fazy:
- Społeczeństwo Agorystyczne o Zerowej Gęstości – brak uświadomionego agoryzmu, przed powstaniem ruchu libertariańskiego,
- Społeczeństwo Agorystyczne o Niskiej Gęstości – ruch libertariański jest już na tyle żywotny że dzieją się dwie rzeczy: powstają w nim rozłamy (np. na kompromisowy minarchizm) oraz agoryści zaczynają skupiać się w miejscach, w których mogą wzajemnie świadczyć sobie usługi i żyć bez państwa,
- Społeczeństwo Agorystyczne o Średniej Gęstości i Małym Natężeniu – agoryzm zostaje zauważony przez etatystów, pojawiają się obszary opanowane kontrekonomią o znaczeniu terytorialnym,
- Społeczeństwo Agorystyczne o Wysokiej Gęstości i Dużym Natężeniu – kryzys państwa spowodowany powszechną kontrekonomią; następuje inicjacja przemocy w kierunku agorystów oraz niezbędna do przejścia do ostatniej fazy „rewolucja agorystyczna”,
- Społeczeństwo Agorystyczne z Etatystycznymi Nieczystościami – panuje anarchia wolnego rynku, funkcjonariusze państwa spłacają długi. Po ich spłaceniu włączani są do agory.
Agora nie była w założeniach jej twórcy ani aktywistów utopią. Cały czas istnieliby przestępcy, bieda, czy inne negatywne zjawiska społeczne, lecz walką z nimi zajmowałyby się wyłącznie podmioty prywatne na zasadzie dobrowolności. SEK3 (jak i jego zwolennicy) był jednak przekonany, że:
„W samym XX wieku wojna doprowadziła do śmierci większej liczby ludzi niż cokolwiek innego, podatki i inflacja przyczyniły się do grabieży większej ilości kapitału niż cały kapitał zgromadzony w ciągu poprzednich stuleci, a polityczne kłamstwa, propaganda i przede wszystkim „edukacja” zepsuły więcej umysłów niż wszystkie istniejące dotąd przesądy (…)”.
Stan po upadku ostatniego państwa byłby w rozumieniu agorystów absolutną afirmacją swobody opartej na dewizie opisującej cały ruch: „Agora, Anarchia, Akcja”. Dzisiaj już w większości zapomniany stanowi niewątpliwie ciekawe świadectwo radykalizmu wolnorynkowego lat 70. i 80.
Konrad Grabowicz
Tekst powstał w oparciu o książkę pt. „Agoryzm. Teoria i Praktyka” autorstwa Marcina Chmielowskiego
Be the first to comment on "Radykalna ekonomia wolnorynkowa"