Akty prawne

21 kwietnia Sejm uchwalił ustawę o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji. Rządowy projekt miał na celu transpozycję dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE, która ustanawia: – przepisy niezbędne do zapewnienia, by każdy, kto poniósł szkodę wynikającą z naruszenia prawa konkurencji przez przedsiębiorstwo lub związek przedsiębiorstw, mógł skutecznie korzystać z prawa dochodzenia od tego przedsiębiorstwa lub związku pełnego odszkodowania z tytułu tej szkody; – przepisy sprzyjające niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym oraz usuwające przeszkody w jego właściwym działaniu, zapewniając równoważną ochronę w całej Unii każdemu, kto poniósł taką szkodę; – przepisy służące skoordynowaniu egzekwowania reguł konkurencji przez organy ochrony konkurencji oraz egzekwowania tych reguł podczas dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przed sądami krajowymi.

Ustawa dotyczy roszczenia nazywanego “private enforcement”. Jest to indywidualne uprawnienie odszkodowawcze podmiotu poszkodowanego na skutek naruszania przez inny podmiot reguł konkurencji obowiązujących na rynku wspólnotowym. Tryb ten pozwala na dochodzenie naprawienia poniesionej szkody niezależnie od działań publicznych organów antymonopolowych. Ochronie podlega w tym przypadku interes jednostki, a nie interes publiczny, procedura stanowi ponadto szansę dla podmiotów, które nie mogą uzyskać odszkodowania na drodze publicznoprawnej. Postępowanie “private enforcement” różni się znacząco od klasycznego postępowania cywilnego, gdyż obowiązują w nim specyficzne domniemania, w szczególności domniemanie poniesienia przez dalszego nabywcę (tzw. nabywcę pośredniego) szkody wynikającej z działań monopolistycznych. Ponadto w ramach tej procedury możliwe jest udostępnienie poszkodowanemu pod nadzorem sądowym dokumentów spółki podejrzewanej o naruszenie przepisów prawa antymonopolowego, co oznacza, że poszkodowany nie musi samodzielnie zdobywać materiału dowodowego.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wskazuje, że każdy, kogo dotknęła praktyka ograniczającą konkurencję, będzie miał prawo do rekompensaty za poniesioną szkodę. Ustawa wprowadza regulacje ułatwiające dochodzenie odszkodowania, takie jak domniemanie winy sprawcy naruszenia oraz domniemanie wyrządzenia szkody przez naruszenie prawa konkurencji. Sąd jest związany ustaleniami zawartymi w prawomocnej decyzji UOKiK. Nowe przepisy dotyczą w szczególności poszkodowanych przez zmowy cenowe czy nadużywanie pozycji dominującej.

Obowiązująca w polskim prawie sankcja za praktyki ograniczające konkurencję w postaci kary finansowej wynoszącej do 10% obrotu przedsiębiorcy nakładanej decyzją UOKiK nie obejmuje naprawienia szkody poszkodowanym przez nielegalne działania. W dotychczasowym stanie prawnym dochodzenie roszczeń odszkodowawczych było trudne, natomiast uchwalona ustawa ma to zmienić, na przykład poprzez wprowadzenie instytucji wniosku o wyjawienie środka dowodowego. Odtąd sąd na wniosek powoda, który uwiarygodni swoje roszczenie i zobowiąże się, że wykorzysta dowód tylko na potrzeby tego postępowania, może nakazać pozwanemu przedsiębiorcy okazanie dowodu.

W świetle nowych przepisów pozew mogą – za zgodą pokrzywdzonych – złożyć również organizacje zrzeszające przedsiębiorców lub konsumentów. Sprawy rozpatrywane będą przez sądy okręgowe niezależnie od kwoty jakiej będzie domagał się skarżący. Sąd będzie mógł zobowiązać do przekazania materiałów również osoby trzecie, które nie są stroną postępowania, w tym prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

W przypadku roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji wydłużono podstawowy termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym z trzech do pięciu lat. Termin przedawnienia nie może być jednak dłuższy niż 10 lat od dnia zaprzestania naruszenia. W zakresie nieuregulowanym w ustawie do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez naruszenie prawa konkurencji zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych.

Ocena skuteczności egzekwowania praw na podstawie nowych przepisów będzie możliwa, gdy wszczęte zostaną pierwsze procesy, w których znajdą one zastosowanie. Aneta Sowińska